Zoals we op de vorige pagina zagen hebben de versies een gemeenschappelijk grondverhaal dat uit vier verhaalelementen bestaat. Iedere afzonderlijke versie voegt tussen die verhaalelementen een gebeurtenis in die niet in andere versies voorkomt. Ook hier blijkt sprake van een systematische variatie. De plaats waar die gebeurtenis wordt ingevoegd schuift systematisch op en dat is zichtbaar bij vergelijking van de versies in de volgorde Johannes-Matteus-Markus-Lucas.
De ingevoegde gebeurtenissen gaan over:
Hieronder staan de teksten van de ingevoegde gebeurtenissen (in zilverkleur) en aangeduid met hoofdletters A t/m D. Daarboven en onder staan die van de verhaalelementen uit het grondverhaal, aangeduid met de Romeinse cijfers I t/m IV.
We beginnen met de versie van Johannes:
Joh.20.1-14:
I. En op de eerste dag van de week ging Maria Magdalena vroeg, als het nog duister was, naar het graf en zag de steen weggenomen.
A. Zij liep dan tot Simon Petrus en tot de andere discipel, welke Jezus liefhad (..) Petrus dan ging uit en de andere discipel en zij kwamen tot het graf (..) (..). Toen ging ook de andere discipel er in (..) en zag het en geloofde. Want ze wisten de Schrift nog niet, dat hij van de doden moest opstaan. De discipelen keerden wederom naar huis (..)
II. zij (Maria Magdalena - red.) keerde zich achterwaarts en zag Jezus staan.
De ingevoegde gebeurtenis A (de discipelen bezoeken het graf) komt ná gebeurtenis I van het grondverhaal (de vrouwen gaan naar het graf) maar staat nog vóór gebeurtenis II van het grondverhaal (de vrouwen ontmoeten Jezus).
De versie van Matteus voegt gebeurtenis B (de wachters bij het graf gaan naar de Hogepriesters) wat verderop in tussen de verhaalelementen van het grondverhaal:
Mt.28.10-17:
II Toen zeide Jezus: Vreest niet, gaat heen en boodschapt mijn broeders, dat ze heengaan naar Galilea, aldaar zullen zij Mij zien.
III En als zij (de vrouwen - red.) heengingen,
B ziet, enigen van de wacht kwamen in de stad, en boodschapten de hogepriesters al de dingen die geschied waren (..) En deze zeiden: Zegt: "zijn discipelen zijn des nachts gekomen en hebben hem gestolen als wij sliepen." (..) en dit woord is verbreid geworden bij de Joden tot op den huidige dag.
IV En de elf discipelen zijn heengegaan naar Galilea, naar den berg, waar Jezus hen bescheiden had (..).
In de versie van Matteus wordt gebeurtenis B ingevoegd ná gebeurtenis II van het grondverhaal (de vrouwen ontmoeten Jezus). De plaats van de invoeging van deze speciale gebeurtenis is dus ten opzichte van de invoeging van de speciale gebeurtenis in de versie van Johannes verder opgeschoven en valt nagenoeg samen met gebeurtenis III van het grondverhaal. Zie noot 4*.
De versie van Markus voegt de (kleine) gebeurtenis C in waarin Jezus (in een andere gedaante) verschijnt aan twee personen die in het veld wandelen. Deze gebeurtenis wordt weer wat verder tussen de verhaalelementen van het grondverhaal ingevoegd.
Mk.16.10-13:
III Deze (Maria Magdalena, 'uit wie hij zeven duivelen had uitgeworpen' red.) heengaande, boodschapte degenen die met Hem waren geweest, welke treurden en weenden. En als deze hoorde dat Hij leefde en van haar gezien was, geloofden zij het niet.
C En na dezen is Hij geopenbaard in een andere gedaante, aan twee van hen, daar zij wandelden en in het veld gingen. Dezen, ook heengaande, boodschapten het aan de anderen; maar zij geloofden ook die niet.
IV Daarna is Hij geopenbaard aan de elven, daar zij aanzaten en verweet hen ongelovigheid en hardigheid des harten, omdat zij niet geloofd hadden degenen, die Hem hadden gezien, nadat Hij was opgestaan.
De gebeurtenis C wordt ingevoegd ná gebeurtenis III van het grondverhaal waarin de vrouw Maria Magdalena aan de discipelen haar boodschap van Jezus heeft overgebracht. Deze plaats van invoeging is dus ten opzichte van die in de versie van Matteus weer wat verder opgeschoven. Ze ligt echter nog vóór gebeurtenis IV van het grondverhaal waar Jezus uiteindelijk aan de discipelen zelf verschijnt. Zie noot 4**.
De versie van Lucas tenslotte beschrijft uitvoerig de ingevoegde gebeurtenis D over de Emmausgangers. Deze ontmoeten Jezus op hun weg naar Emmaus, een dorp 10 km van Jeruzalem, en praten lang met hem, zonder hem meteen te herkennen. Dat gebeurt pas als ze 's avonds in Emmaus een maaltijd gebruiken en Jezus het brood breekt. Daarna keren ze terug naar Jeruzalem om de discipelen daarover te berichten. (lees ook over Emmausganger Kleopas in "Spelen met getallen (2)").
Lc.24.9-36:
III (..) wedergekeerd zijnde van het graf, boodschapten zij al deze dingen (..) En hun woorden schenen voor hen als ijdel geklap en zij geloofden hen niet (..)
D En zie twee van hen gingen op denzelfde dag naar een vlek, dat zestig stadiën van Jeruzalem was, welks naam was Emmaus. Zij spraken samen onder elkaar van al deze dingen die gebeurd waren. (..) En het geschiedde (..) dat Jezus zelf bij hen kwam en met hen ging.(..) En zij kwamen nabij het vlek (..)en zij dwongen hem, zeggende, blijf met ons, want het is avond(..) En het geschiedde dat hij met hen aanzat, nam het brood, zegende het en (..) gaf het hen. Hun ogen werden geopend (..) en hij verdween uit hun gezicht. (..) En opstaande keerde zij hetzelfde uur weder naar Jeruzalem (..) En zij vertelden hetgeen op den weg geschied was (..) En als zij van deze dingen spraken,
IV stond Jezus Zelf in het midden van hen en zeide: Vrede zij ulieden!
De gebeurtenis D wordt net als bij Markus ingevoegd ná gebeurtenis III van het grondverhaal waarin de vrouwen aan de discipelen bericht uitbrengen. Alhoewel deze gebeurtenis net als bij Markus is ingevoegd vóór gebeurtenis IV van het grondverhaal, waarin Jezus aan de discipelen verschijnt, is er een (subtiel) verschil. De ingevoegde gebeurtenis uit Lucas' versie eindigt precies op het moment dat Jezus verschijnt aan de discipelen. Er staat dan ook "als zij van deze dingen spraken, stond Jezus Zelf in het midden van hen". Daarbij speelt de gebeurtenis zich ook 's avonds af. De verschijning van Jezus 'in een andere gedaante' aan twee wandelaars in het veld in de versie van Markus speelt zich overdag af en eindigt op dezelfde dag op onbepaalde tijd vóórdat Jezus aan de discipelen verschijnt. De ingevoegde gebeurtenis in de versie van Lucas eindigt 's avonds en speelt zich dus op een relatief later moment af dan bij Markus.
We zien dus dat bij vergelijking van de opeenvolgende versies van Johannes-Matteus-Markus-Lucas de vier ingevoegde gebeurtenissen steeds verder opschuiven tussen de verhaalelementen van het grondverhaal. De kans dat dit op toeval berust is klein: 1/24 dus 4,17%. Voor een berekening zie noot 4.
Ook deze systematische variatie wijst in de richting van een gemeenschappelijke redactie van de versies.
De kans dat deze combinatie van systematische verschillen zich voordoet is onwaarschijnlijk klein. Die is namelijk gelijk aan het product van de afzonderlijke kansen: 23,5 op 1 miljard! Dit is dan ook de kans dat je deze combineerde systematische verschillen aan toeval kunt toeschrijven. Voor een berekening, zie noot 4a.
De systematische verschillen tussen de versies kunnen niet door toeval verklaard worden. Dit wijst erop dat deze verschillen tot stand zijn gekomen onder een gezamenlijke of gecoördineerde redactie.
Ga naar korte versie over dit onderwerp.
4