Er zijn weinig mensen die niet weten wat het Christelijk Paasfeest inhoudt: de verrijzenis van Jezus na zijn kruisdood. Niet iedereen weet dat deze 'gebeurtenis' is opgetekend door de vier evangelisten Mattheus, Markus, Lucas en Johannes. Zij wijden in hun evangelie daar een apart hoofdstuk aan. Geen van hen is direct getuige van deze 'gebeurtenis' geweest en zij noémen zelfs geen concrete directe getuigen. Verder noemt geen enkele (eigentijdse) historicus een bron die over deze gebeurtenis verslag doet. Het is daarom merkwaardig dat weinigen zich afvragen - met name gelovigen - of deze 'gebeurtenis' zich werkelijk ooit heeft voorgedaan, met andere woorden 'historisch' is. Maar het is een kwestie van geloof. Dus waarom zou je de historiciteit van deze 'gebeurtenis' ter discussie willen stellen?
Desondanks loont het de moeite de vier verhalen van de evangelisten (hierna voortaan versies genoemd) over Jezus' verrijzenis onder de loep te nemen. In tegenstelling tot wat de gelovige Christen denkt, ben ik van mening dat zij niet zozeer de bedoeling hadden een 'biografische verslag' over Jezus' verrijzenis te schrijven, maar een religieus-literaire fictie te verzinnen. Daarmee wilden ze gelovigen overtuigen dat Jezus goddelijk en onsterfelijk was. Deze fictie schreven ze niet onafhankelijk van elkaar maar in onderlinge samenwerking. Aan de vier versies ligt een 'intelligent design' ten grondslag.
Mijn belangrijkste inspiratiebron voor deze Onder de Loep is Caesar's Messiah van de bijbelwetenschapper Joseph Atwill. In het hoofdstuk "Puzzle off the Empty Tomb, toont hij aan dat de afzonderlijke versies in onderlinge samenhang gelezen moeten worden. Ik ben - in navolging van Atwill - op zoek gegaan naar meer voorbeelden, welke die samenhang aantoont.
Alhoewel de gebeurtenissen in elke versie anders worden beschreven, is het grondverhaal van Jezus' verrijzenis in alle versies hetzelfde. Kort samengevat luidt dat verhaal:
"Jezus ligt in zijn graf, dat 's ochtends vroeg wordt bezocht door vrouwen. Hij blijkt daar niet meer in te liggen en engelen vertellen hen dat hij is verrezen. Jezus verschijnt daarop aan de vrouwen (behalve in de versie van Lucas), waarna zij naar de discipelen gaan om dat te vertellen. Die weigeren dat te geloven maar uiteindelijk verschijnt Jezus ook aan hen".
Samengevat:
Het is belangrijk deze gebeurtenissen van het grondverhaal te onderscheiden, omdat we daardoor beter in staat zijn de verschillen tussen de versies zien. In Systematische variaties en Systematische variaties - vervolg 1 leest u meer hierover. Een belangrijk gegeven is dat iedere evangelist één afzonderlijke gebeurtenis aan het grondverhaal toe- of invoegt, waar andere evangelisten niet over schrijven. Hierover leest u in Systematische variaties - vervolg 1
Wanneer je de vier versies in een bepaalde volgorde met elkaar vergelijkt, komen er verschillen aan het licht die niet willekeurig zijn, maar systematisch variëren. Bovendien kunnen teksten van de ene versie gecombineerd worden met teksten uit andere versies.
Ook is het opvallend dat in de versies soms dezelfde versnummers dezelfde symbolische inhoud hebben. Verder staan er in de versies teksten, die doen vermoeden dat de auteurs lezers aanwijzingen gaven dat de verrijzenis van Jezus een illusie is. Ik geef hiervan voorbeelden, met name uit de versie van Johannes.
De volgende onderwerpen komen in de onderstaande hoofdstukken aan de orde:
Mijn analyse van het verrijzenisverhaal beperkt zich hoofdzakelijk tot de eerste dag van Jezus verrijzenis: van het moment dat de vrouwen het lege graf ontdekken tot aan het moment dat Jezus aan de discipelen verschijnt.
1