Op za 20 december 2014 kopte Trouw: "Paus zorgt voor ontspanning." Zijn inspanningen hebben bijgedragen aan de totstandkoming van diplomatieke contacten tussen de VS en Cuba. Zelfs Obama bedankte hem met de woorden dat "zijn morele voorbeeld ons laat zien dat het belangrijk is te streven naar de wereld zoals die zou moeten zijn, in plaats van ons neer te leggen bij hoe de wereld is".
Fraaie woorden en toegegeven: deze paus verdient waardering voor zijn diplomatieke inspanningen, die natuurlijk al maanden eerder achter de politieke schermen begonnen. Minister van buitenlandse zaken Kerry (Katholiek!) bezocht dit jaar regelmatig Rome.
De Argentijn heeft aan het begin van zijn pontificaat Zuid-Amerika en vooral Cuba als een van de belangrijkste speerpunten van zijn 'wereldse optreden' gemaakt. Natuurlijk kan hij dat niet al te luidruchtig voor zijn gelovig (en ongelovig) publiek kenbaar maken. Daarom zegt hij ook in alle bescheidenheid, "verheugd te zijn dat twee volken die zo lang zo ver van elkaar verwijderd waren nu een stap nader tot elkaar zijn gekomen".
Iets minder, maar toch ook bescheiden, toonde Johannes Paulus II zich toen hij een jaar na zijn aantreden, in mei 1979, een bezoek aan Polen bracht. Zijn steun aan de toen nog verboden vakbond Solidariteit, droeg bij aan het einde van het communisme in Polen en later de val van de muur in 1989. Johannes Paulus II omschreef zijn bijdrage als "het schudden aan de rotte boom van het communisme".
Pausen mogen zich niet expliciet bemoeien met wereldse politiek. Zij volgen daarmee trouw de woorden van Jezus, die immers zei dat "Mijn koninkrijk niet van deze wereld is" (Joh. 18.36). Maar je mag natuurlijk best je goede bedoelingen met deze wereld laten zien en de gebeurtenissen wat naar je Heilige hand te zetten. De grote gemene deler van de pauselijke bemoeienissen met Cuba en Polen is - hoe kan het anders - dat beide landen veel katholieke inwoners hebben. In Polen is meer dan 95% van de bevolking katholiek. In Cuba is dat op papier weliswaar 60%, maar slechts 2% bezoekt zondags de kerk. Franciscus wil ongetwijfeld het religieus-demografische landschap van Cuba veranderen en de overige 58% passieve - of door de staat ontmoedigde - katholieken onder de vleugels van de katholieke Kerk brengen. Vredelievende betrekkingen tussen de VS en Cuba bevorderen is natuurlijk heel nobel, maar alleen de zon gaat voor niets op.
Sinds de jaren 90 is de relatie tussen de Cubaanse Communistische Partij PCC en de Katholieke Kerk langzaam aan het verbeteren. In 1995 besloot de Partij dat Cuba niet langer een atheГЇstische staat was. De partij werd toegankelijk voor gelovigen en het kerstfeest werd weer een officiГ«le vrije dag. Onlangs gaf Havana volgens voor het eerst in 55 jaar toestemming nieuwe kerken te bouwen. De kerk mag nu ook met Pasen religieuze activiteiten ontplooien en de aartsbisschop van Cuba, kardinaal Jaime Ortega mag zelfs op grote kerkelijke feesten zijn gezicht op de staatstelevisie laten zien. Dat gezicht is ook het gezicht van de Cubaanse kerk in haar 'dialoog' met het regime. In ruil voor de vrijlating van politieke gevangen in 2010 ondersteunt ze de voorzichtige hervormingen van het regime. Maar zoals te verwachten, krijgt de Cubaanse kerk vanuit principiГ«lere of radicalere hoek kritiek: ze legitimeert door deze ondersteuning het Castro-regime.
In een brief van de beweging Movimiento Cristiano LiberatiГіn aan de Paus volgens informatiecuba.wordpress.com in augustus 2104 worden enkele Cubaanse bisschoppen vergeleken met "lakeien van het regime". Vooral kardinaal Jaime Ortega krijgt het verwijt "de kerkelijke ruimten te gebruiken om de regering te legitimeren en vertrouwen te vragen voor de politieke militaire junta". De beweging roept om een kerk "die helpt in het overwinnen van angst en wanhoop die de jongeren en de samenleving gevangen houdt". Die noodkreet liegt er niet om. En blijkbaar voelden de opstellers van de brief zich door politieke klimaat gesterkt, want nog diezelfde maand laat een vertegenwoordiger van het Vaticaan in Cuba, monseigneur Bruno MusarГі zich tijdens een preek (in de Italiaanse plaats Vignacastrisi) hard uit over de "extreme armoede en verpaupering" in Cuba. In september, nauwelijks twee weken later, durven de bisschoppen in Cuba opeens in hun Pastoraal plan 2014-2018 de hervormingen van de communistische regering te bekritiseren: "ze gaan niet ver genoeg en leiden niet tot reactivering van de economie". Daarbij spreken de bisschoppen ook hun zorg uit over de veelvuldige arrestaties en gewelddaden tegen hen wiens ideeГ«n verschillen met de ideeГ«n van de enige regerende partij." De Cubaanse bisschoppen voelen zich blijkbaar in de rug gesteund (of voelen dat de politieke wind aan het draaien is) en geven nu openlijker kritiek en schudden aan de rotte boom van het Castro-communisme. De Paus zal hen niet verbieden zich met de Cubaanse politiek te bemoeien.
Wat een verschil met de jaren 80, toen Dom Helder Camara in Brazilie zich uitsprak tegen onderdrukking en armoe en als 'marxistische' bevrijdingstheoloog door de anti-communistische Johannes Paulus II werd gedwongen als bisschop terug te treden. De angst van het Vaticaan om invloed te verliezen over de overwegend katholieke bevolking van BraziliГ« en andere Zuid-Amerikaanse landen was toen sterker dan de wens armoe en onrecht te bestrijden. Nu, anno 2014, zijn de kaarten voor de Kerk ten aanzien van Cuba heel anders geschud. Want Cuba ligt maatschappelijk en economisch helemaal op haar gat. Over een aantal jaren maakt een arme verouderde generatie zo'n 30% van de bevolking uit. De jongere generatie wil het liefst het land verlaten. Er komt geen gratis olie meer uit Venezuela omdat dat land zelf bijna bankroet is. Het heeft dringend behoefte aan geld van onder meer geГ«migreerde cubanen. Het bedrijfsleven in de Verenigde Staten staat te popelen om te investeren in Cuba. Bovendien wil Obama zowel de relatie met Cuba als Venezuela verbeteren om de Russen de wind uit de zeilen te nemen. Deze laatsten immers proberen vanwege de boycot de banden met de zuid-Amerikaanse landen aan te halen.
Anno 2014 kan de Kerk het zich permitteren meer welvaart en democratie te eisen, meer dan in de jaren 80 toen Helder Camera zijn mond open deed. Paus Franciscus zal niet voor niets aan het begin van zijn pontificaat hebben aangevoeld dat zijn credo aansloot bij de ontwikkelingen in Cuba. Als vredelievende ''bemiddelaar slaat hij twee vliegen in een enkele klap. Hij draagt bij aan een mogelijk welvarender Cuba Г©n heeft ook de kans in de naaste toekomst zijn geloofskudde groter te maken. Daar is overigens niets mis mee. Wat de paus doet, doet iedere slimme en verstandige politicus: gebruik maken van het 'momentum'.
Als baas van de eigen kerkelijke organisatie hoeft hij in zijn optreden minder voorzichtig en diplomatiek te zijn. Hij haalt de bezem erdoor. In zijn kerstgroet 2014 zegt hij onomwonden dat de curie, de kerkbestuurders van het Vaticaan, lijden aan Spirituele Alzheimer, ExistentiГ«le schizofrenie en Mentale en Spirituele verstening. Zij zijn vergeten waarom ze priester zijn geworden. Ze leiden een dubbel leven: het zijn gevoelloze bureaucraten die in het geheim 'een ander' leven leiden. Dat klinkt heel vertrouwd, maar toch fijn dat een paus dat nu zelf zegt.
Nu maar afwachten wat de paus gaat doen aan de versteende opvattingen van de Kerk ten aanzien van het celibaat, de seksuele geaardheid van de mens, voorbehoedsmiddelen, abortus en toelaten van vrouwen tot het kerkelijk ambt. Om maar wat gevoelige items te noemen. De buitengewone assemblee van de Bisschoppensynode afgelopen oktober leverde nauwelijks opwindende resultaten op. Homoseksualiteit is nog steeds een geaardheid die God niet bedoeld heeft, alhoewel Franciscus nu bescheiden zegt dat het niet aan hem is om daar een oordeel aan te geven. Ik vrees echter dat de versteende opvattingen voorlopig niet vloeibaarder zullen worden.
De grootste versteende opvatting is natuurlijk de vanzelfsprekende overtuiging dat Jezus Christus heeft bestaan. Op die rots is de Kerk gebouwd en geeft haar macht en gezag over de kudde. Niet voor niets maakte de vorige Paus Benedictus XVI zich zorgen over de gevolgen die twijfel aan het historisch bestaan van Christus voor de kerk zou hebben. Hij was een wat afstandelijke kamergeleerde en dat werd hem een enigszins kwalijk genomen. Met de nieuwe paus, die meer harten veroverd, zijn deze 'intellectualistische' zorgen voorlopig van de baan.