Aan de personages in het verrijzenis-verhaal worden af en toe niet (helemaal) dezelfde namen gegeven. Zo noemt Johannes Maria Magdalena soms Maria of noemt hij Petrus Simon. Lucas gebruikt afwisselend Petrus en Simon. Marcus noemt Maria Magdalena ook een keer Maria Magdalena, "waar Hij (Jezus-red) zeven duivelen heeft uitgedreven". De auteurs doen dit niet zonder reden.
Ik werk twee voorbeelden uit. Het eerste gaat over Maria Magdalena uit de versie van Johannes (zie ook Maria hallucineert). Het tweede voorbeeld gaat over Maria Magdalena uit de versie van Markus.
Johannes' verhaal over Jezus' verrijzenis begint met het bezoek van Maria Magdalena aan het graf. Zij ontdekt dat de grafsteen is weggenomen en gaat naar de discipelen om dat te vertellen. Let op de woorden in zilverkleur
joh 20.1: En op den eerste dag der week ging Maria Magdalena vroeg, als het nog duister was, naar het graf en zag de steen van het graf weggenomen. Zij liep dan en kwam tot Simon Petrus en de andere discipel, welke Jezus lief had, en zeide tot hen: Zij hebben den Heere weggenomen uit het graf (..)
Johannes gebruikt hier de naam Maria Magdalena. Zij bericht de discipelen over de weggenomen steen en wanneer die slechts linnen doeken en een zweetdoek zien liggen in het graf, keren ze weer terug naar huis (Zie ook Linnen doeken en lijnwaad). Johannes gaat dan verder in vers 11: (let op de woorden in zilvergrijs)
Joh 20.(10) De discipelen dan gingen wederom naar huis. (11) En Maria stond buiten bij het graf, wenende. Als zij dan weende, bukte zij in het graf; En zag twee engelen in witte klederen zitten (..) En die zeiden tot haar: Vrouw wat weent gij? Zij zeide tot hen: Omdat zij mijn Here hebben weggenomen (..) En als zij dit gezegd had, keerde zij zich achterwaarts en zag Jezus staan (..)
Nu spreekt Johannes niet over Maria Magdalena maar over Maria. Is de Maria die Jezus ziet staan dezelfde vrouw als Maria Magdalena? Uit de daaropvolgende passage blijkt dat wel. Jezus verzoekt Maria naar "zijn Broeders" te gaan, waarna Maria Magdalena dat ook doet.
Joh 20.17-18: (..) ga heen tot mijn Broeders en zeg hun: ik vare op tot mijn Vader en uw Vader, en tot mijn God en uw God. Maria Magdalena ging en boodschapte de discipelen, dat zij den Heere had gezien en dat Hij haar dit gezegd had.
Op het eerste gezicht lijkt het er weinig toe doen dat de namen Maria Magdalena en Maria afwisselend worden gebruikt. De lezer zou 'gewoon' uit de context kunnen begrijpen dat het om dezelfde vrouw gaat. Maar waarom gebruikt Johannes dan twee verschillende namen? Waarom spreekt hij niet consequent over Maria Magdalena? Mijn standpunt is dat hij dat doet om discrepanties in het verhaal aan het lezersoog te onttrekken.
Wanneer Johannes zou hebben geschreven dat Maria Magdalena twee engelen in het graf ziet zitten, zou de lezer zich eerder afvragen hoe het mogelijk is dat de discipelen de engelen niet in het graf aantroffen, terwijl zij daar zojuist toch geruime tijd in verbleven? Bovendien zou de lezer sneller het verband zien tussen het feit dat Maria twee engelen in het graf ziet, terwijl daarvoor ook twee discipelen in het graf waren.
Vanaf het moment dat Maria de boodschap van Jezus' gaat overbrengen aan de discipelen, verandert Johannes Maria' naam opnieuw in Maria Magdalena. Waarom deze tweede 'switch'? Wanneer Johannes zou schrijven zij als Maria de discipelen zou gaan vertellen dat ze Jezus heeft ontmoet, zou de lezer het logisch vinden dat ze hen dan ook zou moeten vertellen dat ze twee engelen in het graf heeft gezien. Dat botst echter, zoals we lazen, met de 'ervaring' van de discipelen die geen engelen in het graf zagen. Door haar weer Maria Magdalena te noemen - die net als de discipelen evenmin engelen in het graf zag toen ze daar eerder 's ochtends naar toe liep - hoeft (en kan) zij hen alleen maar over haar ontmoeting met Jezus vertellen.
Weliswaar vertelt Maria Magdalena aan de discipelen haar ontmoeting met Jezus die zij 'als Maria' heeft meegemaakt. Maar deze ervaring weerspreekt geen enkele voorgaande ervaring die zij 'als Maria Magdalena' heeft meegemaakt of de ervaring van de discipelen. Het zal de lezer daarom niet zo snel opvallen dat Maria weer Maria Magdalena heet.
De naam-wisseling van Maria Magdalena en Maria is daarom een slimme literaire techniek om de discrepanties tussen de ervaringen van Maria (Magdalena) en de discipelen in het verhaal te verhullen, aan het lezersoog te onttrekken. Voor een andere reden waarom Johannes de naam-wisseling gebruikt: lees Maria hallucineert.
Markus spreekt in zijn verhaal over Jezus' verrijzenis over 'twee' Maria Magdalena's: over Maria Magdalena en over Maria Magdalena "uit welke Hij (i.c. Jezus - red.) zeven duivelen heeft uitgeworpen". Bedoelt hij daarmee dezelfde vrouw? En zo ja, waarom gebruikt hij twee verschillende aanduidingen? Markus begint zijn verhaal met het bezoek van Maria Magdalena en twee andere vrouwen aan het graf. Daar treffen zij een engel aan die hen vertelt dat Jezus is verrezen: (let op de tekst in zilverkleur)
Markus 16 (1) En als de sabbat voorbijgegaan was, hadden Maria Magdalena en Maria, de moeder van Jacobus en Salome specerijen gekocht, opdat zij kwamen en Hem Zalfden. (2) En zeer vroeg op den eersten dag der week, kwamen zij tot het graf, als de zon opging.(..) (5) En in het graf ingegaan zijnde, zagen zij een jongeling, zittende ter rechterzijde, bekleed met een wit lang gewaad en werden verbaasd (6) Maar hij zeide tot haar: zijt niet verbaasd (..) Hij is opgestaan, hij is hier niet (..) (8) En zij haastelijk uitgegaan zijnde, vloden van het graf en beving en ontzetting had hen bevangen; En zij zeiden niemand iets want zij waren zeer bevreesd.
De vrouwen, die "ontzet" weg vluchten van het graf, keren terug en durven aan niemand daarover iets te vertellen. Markus vervolgt daarop in vers 9 en 10: (let op de woorden in zilvergrijs)
Markus 16 (9) En als Jezus opgestaan was, des 's morgens vroeg, op den eersten dag van de week, verscheen Hij eerst aan Maria Magdalena, uit welk Hij zeven duivelen had uitgeworpen (10) Deze, heengaande, boodschapte het degenen, die met Hem waren geweest, welke treurden en weenden. (11) En als dezen hoorden, dat hij leefde en van haar gezien was, geloofden zij het niet.
Het grafbezoek van Maria Magdalena en de vrouwen vindt plaats vóór het moment dat Jezus verschijnt
Het is van belang eerst vast te stellen of het tijdstip waarop Jezus aan Maria Magdalena "uit welk Hij zeven duivelen had uitgeworpen" verschijnt, eerder of later plaatsvindt dan het bezoek dat Maria Magdalena met de vrouwen aan het graf brengt. Dat lijkt het geval omdat de gebeurtenis waarin Maria Magdalena het graf bezocht, is afgerond. Bovendien zegt vers 2 dat Maria Magdalena zeer vroeg het graf bezocht en vers 9 dat "des 's morgens vroeg" Jezus verschijnt aan "Maria Magdalena, uit welke hij zeven duivelen had uitgeworpen". Daarbij zou het 'zinloos' zijn als Jezus aan Maria Magdalena "uit welke hij zeven duivelen had uitgeworpen" eerder zou verschijnen dan het moment dat Maria Magdalena 's ochtends met de vrouwen het graf bezoekt. De engel zou hen dan "niets nieuws vertellen" en de vrouwen minder aanleiding geven om weg te vluchten uit het graf. De gebeurtenis dat Maria Magdalena met de vrouwen 's ochtends het graf bezoekt vindt dus eerder plaats.
Twee verschillende vrouwen?
Zou Markus het over twee verschillende Magdalena's kunnen hebben? Er is weinig reden om dat aan te nemen. Maria Magdalena is een vrouw die in alle evangeliën in het bijzijn van Jezus opduikt. Lucas noemt haar voor het eerst in onderstaande passage:
Lucas 8.1-2: En het geschiedde daarna, dat hij reisde van de ene stad en vlek tot de andere, predikende en verkondigende het Evangelie van het Koninkrijk Gods en de twaalven waren met hem. "En sommige vrouwen , die van boze geesten en krankheden genezen waren, namelijk Maria, genaamd Magdalena, van welke zeven duivelen uitgegaan waren".
Lucas voegt bij deze introductie van Maria Magdalena - als volgelinge van Jezus - de omschrijving toe "van welke zeven duivelen uitgegaan waren". Markus doet dat in zijn verhaal over Jezus' verrijzenis op soortgelijke wijze. Er is dus weinig reden om aan te nemen dat Markus een andere Maria Magdalena voor ogen heeft gehad dan Lucas. Maar waarom voegt Markus die omschrijving toe, terwijl hij dat daarvóór geen enkele keer heeft gedaan?
'Laat de zeven duivelen weg'
Het antwoord hierop wordt duidelijk wanneer je de toevoeging omtrent de zeven duivelen weglaat. Op dezelfde manier als in het vorige voorbeeld, komt dan bij de lezer eerder de vraag op hoe het mogelijk is dat Maria Magdalena, die eerder nog vol beving en ontzetting wegvlucht en niemand iets durft te zeggen, zeer kort daarna vertelt dat ze Jezus heeft gezien! In de korte tijdspanne tussen 'zeer vroeg in de ochtend' en 'vroeg in de ochtend' heeft Maria Magdalena het graf bezocht, heeft ze daar de engel ontmoet, is ze teruggekeerd (naar huis, mag je aannemen), waarna ze op de valreep - en nog steeds 'vroeg in de ochtend' - een verschijning van Jezus krijgt en dat nog gaat vertellen aan de discipelen ook! Ze moet de uitputting nabij geweest zijn. Bovendien mag je als lezer afvragen waarom een door angst bevangen vrouw, die niemand iets durft te zeggen, nu opeens 'naar buiten treedt' en vertelt dat ze Jezus heeft ontmoet. Je zou kunnen tegenwerpen dat ze na het zien van Jezus haar angst heeft overwonnen. Maar dan zul je ook moeten uitleggen waarom Markus wél over haar verbazing en angst schrijft als ze in het graf een engel ontmoet, maar niets over haar toch alleszins voorstelbare verbazing en blijdschap als ze 'de verrezen Jezus zelf' ontmoet!
Door aan haar naam "uit wie hij 7 duivels had uitgeworpen" toe te voegen, dekt Markus de onwaarschijnlijkheden in de gebeurtenissen rond Maria Magdalena toe. Daardoor lijkt wat Maria Magdalena "uit welke hij 7 duivels had uitgeworpen" overkomt, geen inhoudelijke relatie te hebben met wat daarvóór Maria Magdalena is overkomen. De wisselende naamgeving door Markus is een literaire techniek om discrepanties in teksten te verhullen. Het is een vorm van afleiding of beter: misleiding.
9