Volgens Johannes werd Jezus in het graf gelegd door Joseph van Arimatea. Hieronder staat het fragment waarin hij beschrijft op wat voor manier Jezus begraven wordt. Let op de tekst in zilverkleur
Joh.19.40: Zij namen dan het lichaam van Jezus en bonden dat in linnen doeken met de specerijen gelijk de Joden de gewoonte hebben van begraven.
Jezus wordt in linnen doeken gewikkeld met specerijen en op een Joodse manier begraven.
In het volgende hoofdstuk 20 schrijft Johannes over het bezoek van (Simon) Petrus en de 'andere leerling' aan het graf van Jezus. Deze laatste is al bij het graf aangekomen, maar niet naar binnen gegaan. Als (Simon) Petrus arriveert gaat deze meteen naar binnen: (let de woorden in zilverkleur).
Joh 20.6-7 Simon Petrus dan kwam (..) en ging in het graf en zag de doeken liggen. En den zweetdoek, die op Zijn hoofd geweest was, zag hij niet bij de doeken liggen, maar in het bijzonder op een andere plaats samengerold
Johannes schrijft over specifieke details die Simon Petrus binnen het graf aantreft: de doeken (op de grond) en de zweetdoek die op een aparte plaats is samengerold. Waarom zou Johannes deze details vermelden, die op zichzelf geen enkele theologische betekenis hebben?
Er is iets vreemds met het detail van de zweetdoek. De zweetdoek is een romeins kledingstuk, waarmee iemand het gezicht kan afdekken. Bovendien is het door Johannes gebruikte griekse woord soudarion (σουδάριον) van oorsprong noch grieks noch hebreeuws, maar latijns.
Zoals Johannes echter eerder schreef, is Jezus naar Joods gebruik begraven. Waarom wil hij dan de lezer opmerkzaam maken op dit Romeinse kledingstuk, deze 'vreemde eend in een Joodse bijt'?
In het Nieuwe Testament wordt slechts op twee andere plaatsen gesproken over een soudarion. De ene keer wordt het woord gebruikt in de passage waarin Johannes (11.44) de opwekking van Lazarus beschrijft: het gezicht van de dode Lazarus is omwikkeld door een soudarion. De andere keer gebruikt Lucas (19.20) het woord als het kledingstuk in de parabel van Jezus, waarin een dienstknecht het geld, dat hij van zijn heer heeft ontvangen, niet 'productief' maakt en slechts bewaart in een soudarion. Het kledingstuk wordt dus óf in verband gebracht met het gezicht van een dode óf met een kledingstuk, waarin iets gestopt wordt dat 'niet tot leven komt', niet groeit. Johannes en Lucas gebruiken dit woord dus bewust en weloverwogen.
Het detail van de zweetdoek die (Simon) Petrus in het graf van Jezus ziet liggen, staat in nauwe relatie tot het verhaal van Lazarus' opwekking. Deze stelling lijkt op het eerste gezicht vergezocht, maar er zijn argumenten voor. Daarvoor moeten we eerst een specifieke passage over Lazarus' opwekking 'onder de loep' nemen:
Joh.11.39-44 Jezus zeide: Neem de steen weg (..) Hij riep met grote stem: Lazarus, kom uit. En de gestorvene kwam uit, gebonden aan handen en voeten met grafdoeken, en zijn gezicht was omwonden met een zweetdoek. Jezus zeide tot hen: Ontbindt hem en laat hem heengaan.
Zoals we zien heeft Johannes het hier over een zweetdoek en gebruikt het woord 'soudarion', net als in de passage waarin Simon Petrus het graf van Jezus binnengaat. Wanneer Jezus bij het graf van Lazarus aankomt, gebiedt hij de omstanders de steen voor het graf weg te nemen. De werkwoordsvorm van 'wegnemen" (ah'ee'ro - αἴρω) staat dan ook in de gebiedende wijs (imperatief): "neem de steen weg" (Arat ton lithon - Ἄρατε τὸν λίθον). We vergelijken nu deze werkwoordsvorm van 'wegnemen' met die zoals die in de onderstaande passage van Johannes gebruikt wordt, waarin Maria Magdalena ziet dat de steen voor het graf van Jezus is weggenomen: (let op het woord in zilvergrijs)
Joh.20.1: En op de eerste dag van de week ging Maria Magdalena vroeg, als het nog duister was naar het graf en zag de steen van het graf weggenomen.
In deze passage wordt voor het woord "weggenomen" de voltooide tijd (in het passief-participium) van hetzelfde griekse woord wegnemen (ah'ee'ro - αἴρω) gebruikt. Er staat letterlijk "de steen, weggenomen zijnde" (ton liton ermenon - τὸν λίθον ἠρμένον). Johannes lijkt te refereren aan een handeling die net achter de rug is. (Bedenk dat Johannes de opwekking van Lazarus ongeveer een week vóór de kruisiging van Jezus laat plaatsvinden) Mijn standpunt is dat Maria Magdalena als het ware nog de afgeronde handeling ziet als gevolg van het bevel van Jezus 'om de steen weg te nemen'. Zijn bevel "neem de steen weg" staat dus in relatie tot Maria Magdalena die ziet dat de steen was "weggenomen".
Nadat de steen was weggenomen, beveelt Jezus Lazarus naar buiten te komen. Daarop komt "de gestorvene" naar buiten. Het woord 'gestorvene' is mijns inziens doelbewust gekozen. Johannes laat daarbij in het midden of Lazarus 'echt' levend is geworden of niet. Hij kan net zo goed een 'wandelende dode' bedoelen. Dit klinkt misschien onwaarschijnlijk, maar de aanname dat Johannes bedoelt dat Lazarus 'echt levend is geworden' is dat ook. Merk op dat Johannes dan ook niets zegt over de gelukkige hereniging van een levend geworden Lazarus met zijn familie. Dat zou je toch wel mogen verwachten na zo'n mirakel.
Het enige waartoe Lazarus in staat wordt gesteld, is als "gestorvene" het graf te verlaten en heen te gaan. Het bevel van Jezus om Lazarus 'te ontbinden van de windsels van zijn handen en voeten' en 'hem heen te laten gaan' betekent slechts dat daardoor een gestorvene in staat wordt gesteld zijn graf te verlaten.
En dan tenslotte de zweetdoek die om het gezicht van Lazarus was gewonden. In tegenstelling tot windsels die om de handen en voeten zijn gebonden, zegt Jezus niets over de de zweetdoek om Lazarus' gezicht. Die zou toch ook verwijderd moeten worden, want zolang iets blijft zitten in een soudarion kan het, zoals we zagen 'niet tot leven komen'. Lazarus wordt dan wel bevrijd van de windsels rond handen en voeten, zodat hij 'heen kan gaan', maar blijft dus als dode ronddolen. In dit subtiel 'achterwege laten' van het verwijderen van de zweetdoek, ligt naar mijn idee de relatie met de zweetdoek die (Simon) Petrus ziet liggen. Het is Lazarus zelf die de zweetdoek van zijn gezicht haalt en deze - netjes samengerold - op de aparte plaats neerlegt. Het is de zweetdoek van Lazarus die Simon Petrus ziet liggen in het graf van Jezus. Ook de doeken die (Simon) Petrus en "de andere discipel" zien liggen in Jezus' graf zijn dezelfde als de doeken die de handen en voeten van Lazarus bonden en die werden afgenomen door de omstanders op bevel van Jezus. Het graf van Lazarus is hetzelfde graf als dat van zijn opvolger Jezus!
De verborgen boodschap van Johannes in het 'onbeduidende detail' van de opgerolde zweetdoek is: het graf van Jezus is niet anders dan het graf van Lazarus. De wrange grap is dat Jezus, die de gestorven Lazarus opwekt, een week later zelf diens plaats inneemt!
10